Ποδήλατο ονομάζεται το δίτροχο (μερικές φορές τρίτροχο) όχημα, που κινείται καθώς ο αναβάτης του χρησιμοποιεί τη μυϊκή δύναμη των ποδιών του. Το ποδήλατο αποτελεί ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο μεταφορικό μέσο. Ο αριθμός των ποδηλάτων του πλανήτη στις μέρες μας υπολογίζεται ότι ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποδηλάτου αποτελεί η δυνατότητα του να ανταποκρίνεται σε αρκετά διαφορετικές απαιτήσεις, όπως είναι η μετακίνηση, η άθληση και η ψυχαγωγία.

Στην κλασική του μορφή, το ποδήλατο αποτελείται από δύο τροχούς, οι οποίοι βρίσκονται ο ένας πίσω από τον άλλο και συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικό σκελετό. Βασικά επίσης μέρη ενός τυπικού ποδήλατου αποτελούν το τιμόνι, η σέλα, το σύστημα μετάδοσης της κίνησης και τα φρένα. Ως συμπληρωματικός εξοπλισμός, όχι δηλαδή απαραίτητος για τη λειτουργικότητα του ποδηλάτου, χρησιμοποιείται ένα πλήθος από εξαρτήματα.

Draisienne

Δεν υπάρχει σιγκεκριμένη χρονολογία στην οποία να αποδίδεται η εφεύρεση του ποδηλάτου, επομένως ούτε συγκεκριμένος ‘εφευρέτης’ αυτού. Πολύ πριν την εμφάνιση κάποιας κατασκευής παρόμοιας με ένα τυπικό σύγχρονο ποδήλατο, έχει καταγραφεί ένα ποικίλο φάσμα οχημάτων που εκμεταλλεύονταν μόνο τη μυϊκή δύναμη του αναβάτη τους. Μία από τις κατασκευές αυτές, που από πολλούς θεωρείται ο πρόγονος του ποδηλάτου, ήταν η ‘draisienne’. Την κατασκευή αυτή την ανακάλυψε ο βαρώνος von Drais, η οποία θα τον βοηθούσε να μετακινηθεί στους βασιλικούς κήπους πιο γρήγορα. Η μηχανή περπατήματος είχε δύο ισομεγέθεις τροχούς όπου στον μπροστινό υπήρχε η δυνατότητα να ακουμπήσει κανείς το πόδι του.

Ο τρόπος λειτουργίας του ήταν αρκετά απλός. Ο αναβάτης έπρεπε να δίνει ώθηση με το ένα του πόδι. Η “μηχανή” έγινε γνωστή με το όνομα Draisienne ή αλλιώς “αλογάκι για χόμπι” (hobby horse). Ήταν κατασκευασμένο πλήρως από ξύλο. Δεν έγινε ευρέως γνωστό, αφού δεν είχε την δυνατότητα να κυλήσει πουθενά αλλού, πέρα από πολύ καλά στρωμένους δρόμους, όπως τα πάρκα και οι κήποι.

Το πρώτο καταγεγραμμένο ταξίδι ποδηλάτου, έγινε από τον ίδιο τον Drais, στις 2 Ιουνίου 1817 από το Mannheim στο Rheinau και το επόμενο από το Gernsbach στο Baden – Baden.

Ariel Bike

Το 1839, ο Σκωτσέζος σιδηρουργός Κιρκπάτρικ Μακμίλαν σχεδιάζει την ‘velocipede’. Ο Μακμίλαν βελτίωσε την κατασκευή του Φον Ντράις, εισάγοντας τη χρήση των πεταλιών, συνδεδεμένων με ράβδους με τον οπίσθιο τροχό. Με αυτό τον τρόπο, ο αναβάτης δεν ήταν πλέον αναγκασμένος να φέρνει τα πόδια του σε επαφή με το έδαφος, κάτι που περιόριζε σημαντικά την ταχύτητα του οχήματος. Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1860, ο Γάλλος Πιέρ Μισώ αλλάζει το σχέδιο της velocipede, συνδέοντας τα πετάλια απευθείας με τον μπροστινό τροχό. Αργότερα, ο Μισώ θα εισάγει τη χρήση συμπαγούς καουτσούκ στους τροχούς, δείχνοντας ουσιαστικά το δρόμο προς τα γνωστά στις μέρες μας λάστιχα. Το 1870 οι Βρετανοί Τζέιμς Στάρλεϋ και Γουίλλιαμ Χίλμανσχεδιάζουν ένα ποδήλατο με αρκετά μεγαλύτερο μπροστινό τροχό. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνουν την εκπληκτική, για την εποχή, ταχύτητα των 24 χλμ/ώρα. Το μοντέλο που κατασκεύασαν ονομάστηκε ‘ariel’ και ήταν το πρώτο ποδήλατο εξ’ ολοκλήρου κατασκευασμένο από μέταλλο. Βασικό μειονέκτημα του μεγέθους του μπροστινού τροχού του ariel αποτελούσε η ιδιαίτερα υψηλή θέση της σέλας που, λόγω της φτωχής κατανομής βάρους, είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της ασφάλειας του αναβάτη.

Τα επόμενα χρόνια, μια σειρά από ενδιαφέρουσες ιδέες και εφευρέσεις εφαρμόζονται στο ποδήλατο,βελτιώνοντας το συνεχώς: η μετάδοση κίνησης μέσω αλυσίδας, η χρήση ταχυτήτων, τα φρένα, ο ‘κούφιος’ σκελετός, το ‘δυναμό’ και η σαμπρέλα αποτελούν τις πλέον χαρακτηριστικές αυτών των εφευρέσεων. Για παράδειγμα, μετά την εισαγωγή της αλυσίδας και των ταχυτήτων, δεν υπήρχε η ανάγκη ένα ποδήλατο να διαθέτει μεγάλου μεγέθους μπροστινό τροχό προκειμένου να κατορθώνει μεγάλες ταχύτητες. Έτσι, το 1885 είναι η χρονιά που κατασκευάζεται το μοντέλο ‘rover’, που συχνά χαρακτηρίζεται ως το πρώτο σύγχρονο ποδήλατο. Κατασκευαστής του ήταν ο Τζον Κεμπ Στάρλεϋ, ανιψιός του Τζέιμς Στάρλεϋ.

Η επιστροφή σε μικρότερου μεγέθους τροχούς βελτίωσε σημαντικά την άνεση με την οποία κανείς θα μπορούσε πλέον να κάνει ποδήλατο. Ως φυσικό επακόλουθο, τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα το ενδιαφέρον του αγοραστικού κοινού για το ποδήλατο έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Με το πέρασμα στον 20ο αιώνα ένας μεγάλος αριθμός ποδηλατικών λεσχών κατακλύζει και τις δύο πλευρές του ατλαντικού ωκεανού, αντικατοπτρίζοντας την καινούργια μόδα. Παράλληλα, εμφανίζονται οι πρώτες βιομηχανίες κατασκευής ποδηλάτων. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί η βιομηχανία Raleigh, η οποία λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή της έφτασε να παράγει περίπου 30.000 ποδήλατα το χρόνο. Ιδρυτής της ήταν ο Άγγλος Φρανκ Μπάουντεν. Μέσα στο πρώτο μισό τα μέσα του 20ου αιώνα, το ποδήλατο έχει γίνει το βασικό μέσο μετακίνησης για εκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη. Ιδιαίτερα βοηθητική προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η επαφή πολλών υπανάπτυκτων χωρών με τις ευρωπαϊκές χώρες, λόγω της αποικιοκρατίας. Από την άλλη πλευρά βέβαια, η ανάπτυξη των μηχανοκίνητων μέσων μεταφοράς είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί αρκετά το ενδιαφέρον για το ποδήλατο σε αρκετές ανεπτυγμένες χώρες. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, η Δανία και η Ολλανδία, στις οποίες η χρήση του ποδηλάτου διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα.

Στην Ελλάδα το πρώτο ποδήλατο ήρθε το 1885, ενώ το 1890, τη χρονιά ίδρυσης της Διεθνούς Ποδηλατικής Ομοσπονδίας, έγιναν οι πρώτοι ποδηλατικοί αγώνες. Το πρώτο ποδηλατοδρόμιο της χώρας κατασκευάζεται στην Αθήνα για τις ανάγκες των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, Πρόκειται για το μετέπειτα ποδοσφαιρικό Γήπεδο Καραϊσκάκη. Στους Αγώνες του 1896 οι ποδηλάτες Κωνσταντινίδης και Παρασκευόπουλος αναδεικνύονται Ολυμπιονίκες στα δύο αγωνίσματα ποδηλασίας (85 και 320 χιλιόμετρα αντίστοιχα).

Ολυμπιακο Ποδηλατοδρομιο

Σήμερα το Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο ανήκει στις εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού Αθλητικού Κέντρου Αθήνας (OAKA) που βρίσκεται στο Μαρούσι. Κατασκευάστηκε το 1991 σε μια έκταση 40 στρεμμάτων και έχει χωρητικότητα 5.250 θέσεων. Την τελική μορφή την πήρε το 2004 όταν για τις ανάγκες των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 προστέθηκε στέγαστρο, με ανοικτά τα πλαϊνά για καλύτερο εξαερισμό. Το 2006 τα πλαϊνά κλείστηκαν με ύαλο-κατασκευή, και το Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο έγινε στάδιο κλειστού τύπου.

Στην Ελλάδα το πρώτο ελληνικό ποδήλατο με χειροποίητο σκελετό κατασκευάστηκε από την Rafbikes (HERMES) στο Ναύπλιο. Yπάρχουν διάφορες βιομηχανίες κατασκευής ποδηλάτων.

Οι οπαδοί του ποδηλάτου θεωρούν ότι το ποδήλατο μπορεί να αποτελέσει τη λύση στα έντονα προβλήματα συγκοινωνίας που χαρακτηρίζουν τις περισσότερες μεγαλουπόλεις. Κεντρικά επιχειρήματά τους αποτελούν το γεγονός ότι το ποδήλατο δεν αντιμετωπίζει προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης, απαιτεί μηδαμινό χώρο στάθμευσης, έχει τη δυνατότητα να μετακινείται και εκτός οδικού δικτύου, ενώ παράλληλα δε μολύνει το περιβάλλον με κανένα τρόπο (καυσαέρια, ηχορρύπανση).

Συνοπτική και χρονολογική εξέλιξη ποδηλάτου:

Draisienne

1817: Εφευρέθηκε η οδηγούμενη Draisienne.

 

 

 

 

MacMillan Velocipede

1839: Το MacMillan velocipede ήταν το πρώτο του είδους του το οποίο δεν απαιτούσε τα πόδια στο έδαφος.

 

 

 

 

Michaux Velocipede

1860: Michaux Velocipede – Η πρώτη μηχανή προς ανάβαση σε μαζική παραγωγή.

 

 

 

 

 

Phantom

1869: Το Phantom, με την κανονική οδήγησή του, εμφανίζεται.

 

 

 

 

Ariel

1870: Το πρώτο μοντέλο που καθόρισε τα χαρακτηριστικά του συνηθισμένου ποδηλάτου.

 

 

 

 

Salvo

1876: Salvo, η εμφάνιση ενός ποδηλάτου εύκολου προς ανάβαση .

 

 

 

 

Γιαπωνέζικο ποδήλατο

1877: Φτιάχτηκε μικρότερο για να ταιριάζει στο Γιαπωνέζικο σώμα.

 

 

 

 

 

Kangaroo

1878: Kangaroo, Κανονικό ποδήλατο που εφαρμόζει το πρώτο σύστημα ταχυτήτων και μικρή πίσω ρόδα.

 

 

 

 

Bayliss Thomas

1879: Το Bayliss Thomas ήταν το πρότυπο ομορφιάς κανονικού ποδηλάτου και ήταν το πιο ολοκληρωμένο ποδήλατο του καιρού.

 

 

 

 

  • 1879: Το πρώτο ποδήλατο προοωθούμενο από τα πόδια με αλυσίδα στον πίσω τροχό.

 

 

 

Bicycle

1880: Dicycle. Κέρδισε δημοσιότητα αντικαθιστόντας τα σχέδια των δικύκλων με των τρικύκλων.

 

 

 

 

Rover

1885: Το Rover με τις ισομεγέθεις ρόδες, το πρωτότυπο για το σύγχρονο ποδήλατο.

 

 

 

 

Δοκιμαστικό Ποδήλατο

1892: Δοκιμαστικό Ποδήλατο ασφαλείας – Το πρώτο ποδήλατο ασφαλείας που παράγεται στην Ιαπωνία.

 

 

 

 

Fuji Hao

1928: Το καθημερινό ποδήλατο Fuji Hao που ήταν αντίγραφο του Εγγλέζικου μοντέλου.

 

 

 

 

Ποδήλατο από αλουμίνιο

1947: Το πλαίσιο κατασκευάζεται από αλουμίνιο που χρησιμοποιείται στα αεροπλάνα.

 

 

 

 

 

Everest Racer

1948: Το Everest Racer – Συνδύασε μέρη από αθλητικά και άλλα ποδήλατα.

 

 

 

 

Smart Lady

1956: Smart Lady – Πωλείτο στους καταναλωτές βάση σχεδίου μηνιαίας εξόφλησης.

 

 

 

 

Mini

1965: Mini Ποδήλατο – Μονοκόματο πλαίσιο για άνδρες και γυναίκες